یارانه یكی از اشكال سیاست‌های حمایتی است. از دیدگاه سیاست‌های حمایتی، هر نوع تغییراتی در قیمت فرآورده‌ها و نهاده‌های كشاورزی در مرحله اول تاثیر مستقیمی بر تقاضا، درآمد و تولید بخش كشاورزی خواهد داشت. این ضریب تاثیر و تقاضای بخش كشاورزی در نهایت اثرات بعدی را ایجاد خواهد كرد و سبب افزایش یا تغییرات در قیمت محصولات غیر كشاورزی و صنعتی می‌شود و تقاضا، درآمد و تولید صنعتی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
به گزارش خبرنگار كشاورزی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، تاثیر توامان تغییر در قیمت بخش كشاورزی و صنعت در نهایت سبب افزایش دستمزدهای صنعتی می‌شود.
هرچه سطح درآمد افراد كمتر باشد، سهم مخارج غذایی آن‌ها بیشتر می‌شود. بنابراین تغییر در قیمت نهاده‌های غذایی در بخش كشاورزی بلافاصله بر دستمزدهای صنعتی تاثیرگذار است. از این رو قیمت كالاهای صنعتی افزایش می‌یابد و افزایش قیمت آن‌ها به عنوان كالاهای واسطه‌ای برای خود بخش كشاورزی و سایر بخش‌ها، زمینه افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و به تعبیر عامیانه افزایش تورم را ایجاد می‌كند.
سیاست‌های حمایتی از لحاظ تاثیر و قیمت‌گذاری به عنوان كارآمدترین نوع سیاست‌ها در بخش كشاورزی و یارانه یكی از اشكال سیاست‌های حمایتی با عنوان موثرترین مكانیزم در نیل به اهداف خاص سیاست‌گذاران است و حال با طرح هدفمند كردن یارانه‌ها بیش از پیش بررسی ابعاد مثبت و منفی آن ضروری به‌نظر می‌رسد.
مصرف انرژی در كشور به ویژه در بخش كشاورزی در مقایسه با استانداردهای جهانی بالاست و بدون شك این مصرف باید بهینه شود. یكی از راه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی این است كه قیمت نهاده یا كالاها واقعی شود. بنابراین هدفمند كردن یارانه‌ها یا واقعی كردن قیمت كالاها در بخش كشاورزی امر مورد قبولی است، اما منوط به اینكه زیرساخت‌ها و بسترلازم فراهم شود تا تبعات و پیامدهای منفی لایحه هدفمند كردن یارانه‌ها كم و اثرات مثبت آن قابل توجه باشد.
بحث هدفمند كردن یارانه‌ها در بخش كشاورزی چندین حوزه را در بر می‌گیرد. از صادرات محصولات كشاورزی و یارانه‌های صادراتی كه به محصولات كشاورزی پرداخت می‌شود گرفته تا یارانه‌هایی كه به صورت مستقیم به نهاده‌های تولید پرداخت می‌شود و از آن سو یارانه‌های غیرمستقیمی كه در سطح مصرف‌كننده به محصولات كشاورزی پرداخت می‌شود را شامل می‌شود.
یكی از مهم‌ترین مسائلی كه برخی معتقدند با هدفمندسازی یارانه‌ها به‌زودی ظهور می‌كند، افزایش هزینه‌هاست. این در حالی است كه اگر یارانه‌ها در بخش نهاده‌های انرژی كم و قیمت‌ها واقعی‌تر شود، ممكن است منجر به افزایش بهره‌وری شود، اما در ارتباط با حامل‌های انرژی این اتفاق رخ نمی‌دهد، مگر آنكه سیستم‌های جدید مكانیزه با حداقل مصرف انرژی وارد بخش كشاورزی شوند.
همچنین اگر در كنار هدفمندسازی یارانه‌ها تدابیر و سیاست‌های حمایتی برای بخش كشاورزی به مرحله‌ی اجرا نرسد، قطعا آثار تورمی در بخش كشاورزی سنگین می‌شود و در نهایت بخش‌های دیگر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. مگر آنكه همزمان و همگام با اجرای این طرح، سیاست‌های حمایتی به مرحله‌ی اجرا درآید. درغیر این صورت نتیجه عدم مدیریت صحیح بر هدفمندكردن یارانه‌ها ایجاد آثار تورمی جدی در بخش كشاورزی و ورشكستگی واحدهای تولیدی است.
همچنین با اجرای مكانیزم قیمت و قیمت‌گذاری مطلوب نظیر قیمت‌های تضمینی، می‌توان اثرات منفی لایحه هدفمند كردن یارانه‌ها را خنثی كرد. این در حالی است كه در بخشی از نهاده‌های انرژی، یارانه‌ها باید از بخشی از نهاده‌های سوخت كم و به یارانه‌های اعتبارات منتقل شود تا در نهایت كشاورزان و دامداران و مرغداران از تكنولوژی‌هایی استفاده كنند كه منجر به صرفه‌جویی درمصرف انرژی شود. انتقال یارانه از یك سری نهاده‌ها به مجموعه‌ای از نهاده‌های دیگر منجر به افزایش بهره‌وری و اثربخشی می‌شود.
هدفمند كردن یارانه‌ها باید با انتقال یا جابه‌جایی یارانه‌ها مترادف شود
دكتر محمد قربانی - متخصص اقتصاد كشاورزی- در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درباره طرح هدفمند كردن یارانه‌ها معتقد است: هدف از هدفمند كردن یارانه‌ها در بخش كشاورزی باید مدیریت همراه با انتقال یارانه‌ها و كارآمدتر كردن نظام تولید محصولات كشاورزی باشد.
به گفته‌ی وی، اگر یارانه‌های انرژی در بخش كشاورزی كاهش یابد و به نوعی هدفمند شود، هزینه‌های تولید محصولات كشاورزی در بخش سوخت و انرژی افزایش می‌یابد، مضاف بر اینكه رویكرد یا گرایش كشاورزان به سمت پذیرش برخی از تكنولوژی‌هایی كه از نهاده‌های انرژی بیشتر استفاده می‌كنند، كمتر می‌شود.
وی تصریح كرد: هدفمند كردن یارانه‌ها در بخش كشاورزی نباید با حذف یارانه توام باشد، بلكه باید با انتقال یا جابه‌جایی یارانه‌ها مترادف شود چراكه حذف یارانه‌ها در بخش كشاورزی مفهومی ندارد.
قربانی یادآور شد: ضریب مكانیزاسیون در بخش كشاورزی بسیار پایین است و بنگاه‌هایی كه تولید كننده ماشین‌های كشاورزی هستند با فراوانی عرضه مواجه هستند و تقاضایی برای آن‌ها وجود ندارد. بنابراین ضرورت دارد بخشی از یارانه‌هایی كه در برخی از نهاده‌ها وجود دارد كه مثلا برای محیط زیست زیان آور است به سمت مكانیزاسیون ماشین‌های كشاورزی منتقل شود و از این طریق بخش تقاضا تحریك شود و یا یارانه‌هایی كه در بخش نهاده‌های شیمیایی پرداخت می‌شود و به سلامت انسان و محیط زیست خسارت وارد می‌كند، به سمت نهاده‌های بیولوژیكی، كودهای زیستی، سموم غیر شیمیایی و در نهایت نهاده‌های غیر شیمیایی و محصولاتی كه با استفاده از نهاده‌های غیر شیمیایی تولید می‌شوند منتقل شود.
وی افزود: هدفمندسازی یارانه‌ها اگر در این راستا باشد، در تغییر الگوی كشت و تولیدمحصولات سالم و پاسخگویی به تقاضاهای جهانی و حفظ قدرت رقابت تولید محصولات كشاورزی نیز تاثیرات مثبت دارد چراكه در اكثر كشورها به بخش كشاورزی یارانه پرداخت می‌شود.
قربانی در عین حال گفت: اگر انتقال در بحث هدفمندسازی صرفا بحث كاهش یارانه‌ها و واقعی كردن قیمت حامل‌های انرژی و سایر نهاده‌ها باشد منجر به اختلال جدی در بازار محصولات كشاورزی، دامی و آبزیان می‌شود و نتیجه آن افزایش قیمت تمام شده محصولات و افزایش قیمت محصولات برای مصرف كننده می‌شود و ماحصل آن‌ها ایجاد آثار تورمی جدی در بخش كشاورزی است.
وی تاكید كرد: اگر بحث حذف یارانه‌ها مطرح شود و گروه‌هایی از كشاورزان، مرغداران و كسانی كه ظرفیت تولید آن‌ها پایین است مورد حمایت یارانه‌ای در بحث انتقال قرار نگیرند و دوره گذار برای آن‌ها تعریف و تبیین نشود، قطعا این واحدها با خطر ورشكستگی مواجه خواهند شد.
قربانی همچنین گفت: اگر در بحث هدفمند كردن یارانه‌ها مدیریت صحیحی بر یارانه‌ها و نحوه كاهش یارانه‌ها و نحوه انتقال یارانه‌ها صورت نگیرد و گروه‌هایی از كشاورزان و دامداران و گروه‌های مختلف ظرفیتی كه باید پوشش یارانه‌ای آن‌ها در دوره گذار حفظ شود، مورد توجه قرار نگیرند، شوك عظیمی در بخش كشاورزی ایجاد می‌شود و در نهایت به سایر بخش‌ها انتقال می‌یابد.
این متخصص اقتصاد كشاورزی با تاكید بر لزوم مدیریت یارانه‌ها ابراز عقیده كرد: اساسا حذف یارانه‌ها صحیح نیست، اما چارك‌هایی از كشاورزان كه در گروه‌های مختلف درآمدی قرار می‌گیرند باید شناسایی شوند و حداقل دو چارك اول مورد پوشش حمایتی یارانه‌ای قرار گیرند یا یارانه از یك سری نهاده‌ها به مجموعه‌ای از نهاده‌های دیگر منتقل تا منجر به افزایش بهره‌وری واثربخشی كارآیی در سیستم شود و كشاورزان را قادر كند تا تغییری در تكنولوژی و سایر تجهیزات موجود ایجاد كنند.
یارانه‌ها به‌صورت مستقیم در اختیار كشاورزان قرار گیرد
دكتر بهاءالدین نجفی، متخصص اقتصاد كشاورزی نیز بر این عقیده است: برای جبران آثار منفی آزاد كردن قیمت‌ها، یارانه‌ها به صورت پرداخت‌های مستقیم در اختیار كشاورزان قرار گیرد.
وی با بیان اینكه اصلاح قیمت‌ها در بلندمدت مثبت و در كوتاه مدت اثرات منفی را به دنبال دارد، اظهار كرد: طبیعی است هدفمندی و آزادكردن قیمت‌ها بر همه‌ی بخش‌ها اثرگذار است و افزایش قیمت‌ها را به‌طور نسبی به دنبال دارد. اما باتوجه به اینكه این طرح تدریجی انجام می‌شود، بازار می‌تواند خود را با این جریان تطبیق دهد.
وی با بیان اینكه حذف یارانه‌های انرژی باعث افزایش هزینه‌های كشاورزان می‌شود، خاطرنشان كرد: هدفمند كردن یارانه‌ها نیازمند برنامه‌ریزی است كه تدریجی انجام شود. این در حالی است كه باید برای بخش كشاورزی تعرفه‌های خاصی اعمال شود كه تا حدودی تخفیفات لازم صورت گیرد.
نجفی با بیان اینكه هدفمند كردن یارانه‌ها نیازمند سیاست‌های حمایتی دیگر است، گفت: دولت در حال حاضر هدفمندی یارانه‌ها را بر مبنای پرداخت یارانه‌های نقدی به گروه‌های هدف قرار داده است. این در حالی است كه باید كشاورزان را به عنوان گروه هدف در نظر گرفت تا برای جبران آثار منفی آزاد كردن قیمت‌ها پرداخت‌های مستقیم یارانه به آن‌ها اعمال شود.
وی ادامه داد: پرداخت مستقیم یارانه به كشاورزان در كشورهای اروپایی و آمریكایی مرسوم است. بنابراین با توجه به سطح درآمد كشاورزان به ویژه كشاورزان خرده‌پا كه سطح درآمد آن‌ها پایین است، یارانه باید به صورت مستقیم به آن‌ها پرداخت شود.
نجفی تصریح كرد: از طریق یك سیستم آماری كشاورزان باید اطلاعات خود را ارائه دهند و بر آن اساس یارانه مستقیمی برای آن‌ها در نظر گرفته شود.
این متخصص اقتصاد كشاورزی افزود: حذف یارانه‌ها و واقعی كردن قیمت‌ها اگر با مدیریت صحیحی همراه باشد در بلندمدت تاثیرات مثبتی دارد.
صرف هدفمند كردن یارانه‌ها منجر به تولید با بهره‌وری بالا نمی‌شود
دكتر عبدالمجید مهدوی دامغانی، متخصص اكولوژی كشاورزی نیز عنوان كرد: صرف هدفمند كردن یارانه‌ها و واقعی كردن قیمت‌ها منجر به تولید با بهره‌وری بالا نمی‌شود، بلكه در این راستا نیازمند اصلاح زیرساخت‌ها هستیم. دبیر انجمن علمی كشاورزی بوم‌شناختی ایران ادامه داد: در كشاورزی زیرساخت‌ها و بسترهای لازم فراهم نشده است. بنابراین هدفمند كردن یارانه‌ها اگر به شكلی كه پیشنهاد شده اجرا شود، بار مالی سنگینی را بر كشاورزی تحمیل می‌كند كه با توجه به وضعیت فعلی، میزان دانش فنی و میزان فناوری‌های موجود در سیستم‌های كشاورزی، این لایحه با مشكلات جدی مواجه می‌شود و كشاورزی را با مشكلات جدی مواجه می‌كند.
وی افزود: اگر لایحه هدفمند كردن یارانه‌ها به شكلی اجرا شود كه در یك بازه زمانی، كل یارانه‌هایی كه به بخش كشاورزی داده می‌شود، حذف شود، حدود 20 میلیارد دلار هزینه تمام شده محصولات كشاورزی افزایش می‌یابد و قیمت هر كیلوگرم محصولات كشاورزی در حدود 200 تومان افزایش می‌یابد. از این رو سوال اینجاست كه آیا تمهیدات لازم اندیشیده شده كه اگر یارانه‌ها حذف یا هدفمند شوند هزینه تمام شده محصولات كشاورزی افزایش چشمگیری پیدا نكند و تولید كشاورزی مقرون به صرفه باشد.
مهدوی یادآور شد: اگر زیرساخت‌های بخش كشاورزی و سیستم‌های كشاورزی اصلاح و كارآمد نشوند و مصرف آب و انرژی در سیستم‌ها بهینه نشود، لایحه هدفمند كردن یارانه‌ها به كشاورزی هزینه‌هایی را تحمیل می‌كند كه بخش عمده‌ای از آن قادر به تامین این هزینه‌ها نیست و تولید لطمه جدی خواهد خورد. به عنوان مثال اگر قیمت واقعی آب یا برق در دراز مدت از كشاورزان اخذ شود، هزینه استحصال آب به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین باید ابتدا سیستم‌های مصرف انرژی بهینه شود و بعد به هدفمند كردن یارانه‌ها و یا حذف و كاهش یارانه‌ها اقدام كنیم.
وی همچنین گفت: وجود این لایحه برای اصلاح الگوی مصرف انرژی در سیستم‌های كشاورزی ضروری است، اما نباید این مسیر را یك طرفه رفت. بلكه باید به موازات كاهش یارانه‌ها، ساختار سیستم‌های كشاورزی به شكلی تغییر كند كه بتوانند در آینده بدون اینكه هزینه‌های تولید را افزایش دهند، به تولید خود ادامه دهند و این تولید از لحاظ اقتصادی بازده داشته باشد و منجر به ورشكستگی نظام‌های تولید نشود.
به گفته وی اگر سیستم‌های كشاورزی تغییر نكنند تولید در بستر این سیستم‌ها بازده اقتصادی نخواهد داشت و محكوم به شكست می‌شود. به‌ویژه در حال حاضر در بسیاری از بازارهای جهانی فاقد مزیت نسبی تولید هستیم و قیمت محصولات كشاورزی در بازارهای بین‌المللی ارزان‌تر از آن چیزی است كه در حال حاضر در ایران تولید می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم لایحه هدفمند كردن یارانه را اجرا كنیم و هزینه تولید محصولات كشاورزی افزاش یابد، كشاورزان دیگر مزیتی برای تولید ندارد. در این وضعیت بهتر است محصول وارد شود تا اینكه با هزینه بالاتر تولید شود كه این هزینه بالا یا به تولیدكننده یا مصرف كننده تحمیل می‌شود كه در هر صورت تحمیل یك هزینه اضافی به كشور خواهد بود. مهدوی تصریح كرد: اگر قیمت نهاده‌های كشاورزی مثل كود، برق و ماشین‌آلات افزایش پیدا كند، كشاورز نیاز دارد كه نقدینگی در اختیار داشته باشد كه بتواند این هزینه‌ها را پرداخت كند و اساسا در بسیاری از سیستم‌ها كشاورزی كشاورزان از چنین نقدینگی برخوردار نیست.
وی افزود: اگر سیستم‌ها به شكل كارآمدتری استفاده شود میزان مصرف انرژی كاهش می‌كند و این كاهش هزینه را به دنبال خود دارد. بنابراین زیرساخت‌ها باید به شكلی فراهم شود كه كشاورزان از انرژی و منابع به شكل كارآمدتری استفاده كنند و كاهش مصرف نهاده‌های یارانه‌پذیر خللی به تولید محصولات كشاورزی وارد نكند.
مهدوی خاطرنشان كرد: ما به شكل بی‌رویه‌ای از نهاده‌ها، منابع، كالاها و انرژی استفاده می‌كنیم كه بخش عمده‌ای از آن به این دلیل است كه به این كالاها و خدمات یارانه تعلق می‌گیرد. اما صرف هدفمند كردن یارانه‌ها و واقعی كردن قیمت‌ها ما را به هدف تولید با بهره‌وری بالا نمی‌رساند، بلكه نیازمند اصلاح زیرساخت‌ها هستیم.
دركنار هدفمندسازی یارانه‌ها، سیاست‌های حمایتی برای بخش كشاورزی اجرا شود
دكتر محمود دانشور كاخكی - متخصص اقتصاد كشاورزی- به خبرنگار ایسنا تاكید كرد: تاثیر هدفمندسازی یارانه‌ها در بخش كشاورزی در قالب سیاست‌های حمایتی مطرح می‌شود.
دانشور با بیان اینكه سیاست‌های حمایتی به مكانیزم‌های قیمت‌گذاری برمی‌گردد، گفت: زمانی كه یارانه‌حذف می‌شود، قدرت خرید كشاورزان كاهش می‌یابد. بنابراین باید از طریق توزیع یارانه‌ها و یا اعمال سیاست‌هایی نظیر قیمت‌های تضمینی و نه تثبیتی این سیاست‌ها اجرا شود. چراكه قیمت اعمال شده بر كالاهای استراتژیك مانند گندم تثبیتی است، اما با اجرای مكانیزم قیمت و قیمت‌گذاری مطلوب نظیر قیمت‌های تضمینی، می‌توان اثرات منفی لایحه هدفمند كردن یارانه‌ها را خنثی كرد.
وی با بیان اینكه حذف یارانه‌های انرژی سبب افزایش هزینه برای كشاورزان می‌شود، گفت: افزایش هزینه‌ها سبب افزایش قیمت محصولات كشاورزی می‌شود كه درآمد تولید كننده و تقاضا و تولید را به شكل منفی تحت تاثیر قرار می‌دهد و قیمت‌های غیر كشاورزی در بخش صنعت را درگیر می‌كند و در دور بعد افزایش قیمت‌های صنعتی به عنوان كالای واسطه‌ای در كشاورزی موج مضاعفی را در افزایش قیمت‌ها ایجاد می‌كند. دانشور ادامه داد: برای مهار این اثرات منفی باید به سمت مكانیزم‌های حمایتی نظیر قیمت‌های تضمینی برویم كه در بسیاری از كشورها پاسخ خوبی داده است. اما در كشور ما قیمت‌های تضمینی واقعی نیست در حالی كه باید بر اساس نوع محصول، شرایط منطقه‌ای و اقلیمی، قیمت‌های تضمینی براساس هزینه متوسط تولید محاسبه و اعمال شود. به گفته وی، امكان اعمال سیاست‌های حمایتی به شكل متنوع وجود دارد. از این رو می‌طلبد برای كنترل آثار افزایش قیمت‌ها از سیاست‌های حمایتی یارانه نهاده‌ای به غیر از انرژی و قیمت‌های تضمینی به شكل خوبی استفاده شود. نباید یك تصمیم در كشور با یك دستورالعمل اجرا شود دكتر محمدرضا احسانی - مدرس دانشگاه- نیز درباره توزیع غیرهدفمند و مضر یارانه‌ها در دامپروری و صنایع شیر گفت: هدفمند كردن یارانه‌ها اگر با برنامه باشد، نتیجه مثبتی دارد. اما متاسفانه در كشور هر جا نیت و برنامه خوبی بوده، زمانی كه به مرحله‌ی اجرا رسیده، جز تبعات منفی، نتیجه‌ی دیگری نداشته است. این استاد صنایع شیر با بیان اینكه یارانه در انرژی تا به حال فایده چندانی برای مردم نداشته است، در عین حال گفت: قطع شدن یارانه انرژی نباید به‌گونه‌ای باشد كه كسانی كه درآمدهای پایینی در جامعه دارند، ضرر بیشتری ببینند.
وی تصریح كرد: هیچ‌گاه توصیه نمی‌شود روش یا تصمیمی در سراسر كشور با یك دستورالعمل به اجرا گذاشته شود. بلكه در راستای هدفمند كردن یارانه‌ها باید چند استان، به صورتی كه یكی با درآمد سرانه بیشتر از متوسط كشور، یك استان در حد متوسط كشور و یكی پایین‌تر انتخاب شوند و در قسمت‌هایی از آن‌ها این لایحه و برنامه آزمایش تا اشكالات آن برطرف شود.
احسانی یادآور شد: زمانی كه قرار بود طرح شیر مدارس در كشور چین اجرا شود، ابتدا 500 هزار دانش‌آموز انتخاب شدند كه چندین سال روی آن‌ها مطالعه و تمام عیوب و قدرت‌های برنامه مشخص شد. اما در ایران با یك بخشنامه، یارانه انرژی قطع می‌شود كه پیامد آن افزایش قیمت حمل و نقل است.
وی افزود: در حال حاضر نفت و گازی از بین می‌رود كه بخش عمده‌ای از آن برای نسل‌های آینده است. بنابراین آزاد كردن قیمت‌ها باید به‌گونه‌ای به توسعه كمك كند كه همه بهره‌مند شوند.
احسانی خاطرنشان كرد: حداقل تورمی كه صرف هدفمند كردن یارانه‌ها بدون برنامه‌ریزی و سیاست‌های حمایتی ایجاد خواهد كرد، 11 درصد است و این 11 درصد تماما به ضرر مردم است. وی با بیان اینكه هدفمند كردن یارانه‌ها با تدابیر اداری انجام نمی‌شود، گفت: اگر كسی بتواند یارانه‌ها را در كشور هدفمند كند اقدام بزرگ و مهمی انجام داده است اما بدون برنامه به نتیجه‌ای نمی‌رسد. این مدرس دانشگاه همچنین گفت: اینكه مطرح می‌شود دهك‌هایی در جامعه مشخص و به آن‌ها یارانه پرداخت شود، به واقع تفاوت دهك‌ها در جامعه به چه میزان است كه قرار باشد فشار شدیدی را تحمل كنند. بنابراین ابتدا باید ضربه افراد آسیب‌پذیر در جامعه به حداقل برسد و در نهایت دست به عمل زد. روشن است كه سرمایه‌های زیادی در كشور وجود دارند كه متاسفانه به دلیل ارزان بودن، هیچ كس ارزش آن‌ها را نمی‌داند و بدون شك زمانی كه برای انرژی و آب مصرفی بهای چندانی پرداخته نمی‌شود، به آسانی هدر می‌روند. در حال حاضر هزینه‌های آب و گاز مصرفی سهمی در مخارج زندگی ما ندارد. از این رو بسیاری از كارشناسان معتقدند هدفمند كردن یارانه‌ها ممكن است در ابتدا افزایش قیمت‌ها را به دنبال داشته باشد و گرچه گفته می‌شود در درازمدت همه نسل‌ها از پیامدهای مثبت آن بهره‌مند می‌شوند، اما پیش از هر اقدامی اصلاح زیرساخت‌ها به منظور تولید كشاورزی مقرون به صرفه و جلوگیری از افزایش هزینه‌های تمام شده محصولات كشاورزی اهمیت دارد.
خبرگزاری ایسنا -88/10/7
