› ‹

جهت دریافت مقاله کلیک نمایید.

نظر به قیمت جذاب پسته، ثبات بازار و سازگاری بسیار خوب درخت پسته با بخش وسیعی از مناطق کشاورزی ایران و صرفه اقتصادی قابل توجه به لحاظ مصرف آب، باغداری پسته نسبت به سایر محصولات مرسوم در کشاورزی ایران از علاقمندان بیشتری برخوردار است و این جذابیت بویژه در دو سال اخیر و با بهبود نرخ برابری دلار و ریال منجر به توسعه پسته در مناطقی گردیده که یا قبلا تجربه کشت پسته را نداشته اند و یا احداث باغات در سطوح بسیار محدود و بدون توجه به اصول علمی صورت پذیرفته است. از طرفی مشکلات موجود در زمینه منابع آب در مناطق سنتی و باسابقه کشت پسته از جمله در استان کرمان منجر به تلاش باغداران با تجربه و قدیمی پسته برای شناسایی مناطق مستعد برای سرمایه گذاری در احداث باغات جدید به منظور جایگزینی باغات مناطق سنتی شده است. یکی از نکات بسیار قابل توجه در مورد پسته آن است که حساسیت بسیار شدید انواع پسته به میکرو اقلیمهای مختلف و دو پایه بودن درخت پسته (جدا بودن درخت نر و ماده) موجب به وجود آمدن تعداد بسیار متنوعی از واریته ها یا ارقام پسته با فتوتيپهاي متفاوت گردیده است که هرکدام ازآنها فقط با شرایط خاص اقلیمی تطابق کامل دارند و این موضوع اهمیت انتخاب صحیح رقم مناسب هر منطقه با توجه به شرایط خاص محل را بسیار حیاتی و ضروری نموده است. در این رابطه باید توجه نمود که انتخاب هر درخت پسته به معنی انتخاب پایه و پیوند نر و ماده آن درخت می باشد. در دنیا بصورت تجاری پنج نوع پایه به نامهای vera، atlantica، tribintus، integrima وUCB1 در کشورهای پسته خیز دنیا از قدیم و جدید استفاده شده و می شود. پایه نقش بسیار کلیدی در رشد و میزان محصول و مقاومت به شوری و خشکی و بیماریها بویژه بیماریهای تنه و ریشه دارد و همچنین پایه نقش مهمی در رسیدن سريعتر به محصول اقتصادی و همچنین مقاومت به سرمای زمستانه دارد.


در ایران بعنوان مهد پسته دنیا بیش از 50 رقم تجاری شناخته شده وجود دارد – از بيش از 200 رقم شناخته شده - که هر کدام با شرایط آب و هوایی خاصی به لحاظ زمان گل آوری، حساسیت به رطوبت در فصل بهار و تابستان و مقاومت به سرمای زمستان، ارتفاع، گرمای مورد نیاز جهت رسیدن محصول یا سرمای مورد نیاز برای بیدار شدن درخت در بهار و ... و دهها پارامتر ریز و درشت (که بسیار ی از آنها هم ناشناخته است) و همچنین نوع آب و خاک و نوع نر وابستگی کامل دارند.

زمان لازم برای تشخیص عملکرد هر درخت از زمان کشت حدود 15 تا 20 سال است. درخت پسته با پایه های معمول ایران از سال هشتم شروع به باردهی اقتصادی می نمایند و از سال دوازدهم تا هجدهم بر حسب نوع پایه و پیوند به بلوغ محصول دهی می رسند. البته آمریکاییها توانسته اند با انتخاب دقیق پایه و پیوند و جنس نر مربوطه، در سال ششم به محصول یک تن در هکتار در سطح کل کشور آمریکا برسند و متوسط عملکرد آنها در کشور در سال دوازدهم به 3/5 تن رسیده است که با سطح زیر کشت کمتر از یک پنجم ما به 1/5 برابر محصول کل کشور ما دست یافته اند یعنی تولید سال جاری آنها با حدود 80 هزار هکتار به 280 هزار تن رسیده است. در حالیکه متوسط محصول باغات خوب مدیریت شده در سطح کشور ما در سن 18 تا 20 سال به عدد عملکرد یک تن در هکتار می رسد و تولید ایران بر حسب آمارهای رسمی با 450 هزار هکتار سطح زیر کشت حدود 180 هزار تن است.



بطور خلاصه اگر بخواهيم علل اصلي عدم دستیابی بسياري از باغات موجود ايران (كه محدوديتهاي شوري يا كمبود آب را ندارند) به حد مطلوب توليد یعنی متوسط 3 تن در هكتار را رتبه بندي كنيم، این عوامل عبارتند از:

.1انتخاب غلط و نا مناسب رقم ماده با توجه به اقليم، يا عدم خلوص و يكدستگي رقمها و فنوتيپها

.2 انتخاب غلط و نامناسب رقم نر

.3 نامناسب بودن پايه با توجه به شرايط خاك و اقليم

.4 عدم وجود باغات الگويي با كارنامه قابل قبول با ثبت دقيق تغذيه، آبياري، عملكرد و آناليزهاي آب و برگ و خاك دوره اي بنحوي كه تمامي باغداران به آساني به اين مدارك دسترسي داشته باشند و امكان الگوبرداري از آنرا پيدا كنند.

هم اكنون اين اطلاعات براي هيچ يك از مناطق ايران با بيش از 60 سال سابقه پسته كاري به شكل انبوه، وجود ندارد و سرمايه گذاران در اين بخش در سردرگمي كامل به سر مي برند و سالانه ميلياردها تومان منابع آنها كه متعلق به كشور است در فقدان اين اطلاعات به هدر مي رود. دست اندرکاران پسته در رفسنجان و کرمان کاملاً مشاهده کرده اند که عملکرد پیوندهای مختلف در مناطقی به فاصله 50 کیلومتر به میزان قابل اعتنایی متفاوت است، آنقدر که باغداران مجبور می شوند درختان بارده را سر برداري نموده و تغییر پیوند دهند که این موضوع خسارت اقتصادی قابل توجهی به تک تک سرمایه گذاران تحمیل نموده است. یک مثال زنده در چند سال اخير، تشويق توسعه باغات زيتون توسط دولت است که به دنبال آن هكتارها باغ زيتون در مناطق جديدی احداث گرديده است كه حداقل محصول مورد انتظار را نمي دهند و اين امر لزوم عدم اتكا به دولت را تائيد مي كند. بر این اساس احداث باغات سازگاری در تمامي مناطقي كه پسته كاري وجود دارد و يا در حال توسعه است واجب ترين اقدامي است كه صنعت پسته بدان محتاج است. انتخاب پایه و پیوند درست و مطابق اقلیم منطقه از میان حداقل60 -50 نوع پیوندهای موجود برای درختان نر و ماده، اولین نیازی است که هر علاقمندی به احداث باغ باید از آن آگاهی داشته باشد. دسترسی به این آگاهی جز از طریق احداث یک باغ سازگاری و ثبت تمام عملکردها و عکس العمل های هر رقم همراه با ثبت تمام وقایع اقلیمی و آنالیزهای آب و خاک و برگ مناسب با آن و نگهداری و توزیع این اطلاعات برای تمام علاقمندان و آرشیو آنها در محلهایی مطمئن که همواره در دسترس همگان باشد، ممکن نیست. لذا در هر بخش یا شهر یا شهرستانی که توسعه باغات پسته درحال انجام است يا اینکه به نظر می رسد به لحاظ بررسی اقلیمی اولیه امکان توسعه در آنها وجود دارد، بایستی باغات سازگاری احداث گردند. استانهايي كه بدین منظور پیشنهاد می گردند عبارت از لرستان، كرمانشاه، ايلام، چهارمحال و بختیاری، زنجان، كردستان، آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي، اردبيل، همدان، قزوين، البرز، مركزي، تهران، خراسان شمالي، خراسان جنوبي، خراسان رضوي، سيستان و بلوچستان و فارس می باشند. بديهي است که اگر محدوديتهاي اجرايي وجود داشته باشد و نتوان در تمام مناطق مستعد، اين باغات را احداث نمود، اولويت با مناطقي است كه به لحاظ منابع آبي مطمئن ترند اعم از آنكه هم اكنون باغات پسته در آنجا توسعه يافته است يا خير؟



در صورت اجرايي شدن اين طرح مي توان پس از هشت سال با احتمال 70 الی 80 درصد چندین پایه و پیوند برای کشاورزان علاقمند معرفی نمود و در سال پانزدهم به بعد مي توان با اطمينان علاوه بر معرفي كامل بهترين پايه و پيوند مناسب، آنالیز برگ های مرجع و دستورالعمل های هرس و چیدمان کشت نر و ماده را برای بهترین عملکردها در اختیار کشاورزان منطقه قرار داد. بدیهی است که بدون این اقدام، سيكل معيوب ناشي از توسعه سنتی و بدون مطالعه باغات بدون دسترسی به اطلاعات حداقل و پايه اي مورد نياز بهره وري باغات تکرار شده و در این شرایط نمی توان جایگاه تاریخی و ممتاز کشور ایران را در تولید و تجارت پسته حفظ نمود و بزودی با توجه به وضعیت اسفناک منابع آب در بخش عمده ای از مناطق سنتی تولید، شاهد سقوط بیش از پیش جایگاه ایران در عرصه جهانی خواهیم بود.

 

با نگاه به سابقه چند دهه گذشته نهادهای تحقیقاتی کشور، پاسخگویی به این نیاز زیربنایی از جانب آنها، دور از انتظار بوده و از طرفی احداث این باغات سازگاری اقدامی زیربنایی بوده که اجرای آن از عهده باغداران منفرد نیز خارج است لذا بایستی تشکلی صنفی چون انجمن پسته ایران با جذب حمایت نهادهای دولتی و مراکز تحقیقاتی و متخصصان کشور و با مشارکت اعضا و باغداران پیشرو اقدام به برنامه ریزی، تهیه طرح فنی و اجرای این پروژه در زودترین زمان ممکن نماید تا از این طریق به جای تلاش مبتنی بر سعی و خطا، زمینه حرکت با چشم باز صنعت پسته ایران برای ترسیم آینده را فراهم نماید .--------------------------------------------------------- علی نظری - عضو هیات مدیره انجمن پسته ایران