به استناد مطالب منتشره در کتاب" پسته ایران- شناخت تاریخی" نوشته استاد محمدحسن ابریشمی، میزان تقریبی صادرات پسته ایران در سال1268 هجری شمسی معادل275 تن و به ارزش 312 هزار ریال برآورد می‌شود.
قدیمی‌ترین آمار رسمی صادرات پسته ایران به نقل از گمرک ایران مربوط به سال 1284 هجری شمسی است که با 323تن صادرات 901 هزار ریال درآمد نصیب کشور کرده است. در سال 1357 این صادرات به 16900 تن و به ارزش بیش از270 میلیون تومان رسید و در پایان سال 1388 هجری شمسی، پس از گذشت 120 سال پرفراز و نشیب در صنعت‌پسته‌ایران، این صادرات وزنی حدود119هزارتن دارد و این، در حالی است که در سال1386 صادرات پسته ایران رکورد203 هزارتن صادرات را کسب کرد.
پسته ایران اکنون در مقام بزرگترین کالای صادراتی کشاورزی و باغبانی و در بعضی سالها اولین کالای صادرات غیرنفتی کشور بوده است. با نگاهی فراگیرتر در ارقام صادرات معلوم می‌شود نه فقط مقادیر صادرات در سالهای مختلف دچار نوسانات قابل توجه بوده، بلکه مقاصد صادراتی نیز دستخوش تغییرات بسیار گسترده شده است.
به راستی آیا این نوسانات و تغییر مقاصد صادراتی به انتخاب تجار ایرانی است، یا به جبر شرایط اتخاذ می‌شود؟
ارقام و مقاصد صادرات ایران در دودهه گذشته را مرور‌کنیم:
تا قبل از سال 1376 که (مسأله آفلاتوکسین در پسته ایران) مطرح شد، عمده مقاصد صادراتی پسته ایران کشورهای عضواتحادیه اروپا و ژاپن بود.کشورهای اروپایی مثل:آلمان، انگلستان، ایتالیا و فرانسه در دوره1371 تا1375 همواره جزو 10مقصد اصلی صادراتی ایران، و در رأس کشورهای خریدار قرار داشته‌اند.کشورهای لوکزامبورگ، اسپانیا، اتریش، فنلاند و یونان نیز در این دوره در بعضی سالها در شمار این10مقصد اصلی صادراتی پسته ایران بودند. ژاپن نیز یکی از 6مقصد اصلی، و غالباً سومین یا چهارمین مقصد، و آلمان در میان کشورهای اروپایی، همواره اولین مقصد بوده است.
به منظور بررسی دقیق‌تر مقاصد صادراتی ایران، متوسط میزان صادرات سالیانه پسته ایران در مقاصد مختلف طی دو دوره پنج ساله75-71 و 88-84 در این نمودار مقایسه شده است.
1- اتحادیه اروپا
بررسی مقاصد مختلف صادرات پسته ایران در سالهای71 تا 88 نشان می‌دهد: در دوره71 تا 75، متوسط سالیانه صادرات پسته ایران به کشورهای عضواتحادیه اروپا بیش از86 هزار تن بود. این صادرات در دوره پنج ساله84 تا 88، بطور متوسط به کمی بیش از23هزارتن در سال (معادل27درصد دوره قبل از 1376) کاهش یافت. در سال88 کشورهای عضواتحادیه اروپا تنها حدود20درصد از صادرات ایران را دریافت نمودند، در حالیکه در سال75 این سهم71 درصد بود.
2- شرق دور
کشورهای شرق دور، از جمله هنگ‌کنگ طی دوره 5ساله قبل از سال76 ، بطور متوسط سالانه 6/9هزارتن از صادرات پسته ایران را خریداری می‌کردند. آنها در دوره پنجساله88-84 ، بطور متوسط سالانه 44 هزارتن از پسته ایران را جذب کرده‌اند؛یعنی رشدی 5/4 برابری. این کشورها در سال 88 حدود 29 درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
3- امارات متحده عربی
همواره یکی از مقاصد صادراتی پسته ایران بوده است. در سالهای1371 تا 1379 و1384 تا 1389 دومین مقصد صادراتی، و در سالهای1380 تا1383 اولین مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شد. در دوره پنجساله 75-71سالانه بطور متوسط 6/12هزارتن و در دوره 88-84 بطور متوسط 24هزارتن از پسته ایران را خریده است که رشدی تقریباً دو برابری را نشان می‌دهد. با توجه به این نکته که این کشور به عنوان مقصد ترانزیتی پسته ایران؛ بخش عمده پسته وارداتی را به دیگر کشورها صادرمی‌کند.
4- کشورهای مشترک‌المنافع
این کشورها قبل از سال 76 بطور معمول کمتر از 1000 تن(822 تن، متوسط سالیانه) پسته ایران را خریده‌اند. در دوره 88-84 بطور متوسط 22 هزارتن پسته ایران به این کشورها صادر شده، که رشدی 22برابری را در صادرات ایران ثبت کرده است.
5- کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا
صادرات پسته ایران به کشورهای خاورمیانه و شمال‌آفریقا در طی سالهای71 تا 75 بطور متوسط8 هزارتن بوده و به طور متوسط در طی سالهای84 تا 88 به 19هزارتن رسیده، که4/2 برابر است. در سال 88 این کشورها حدود17 درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
6- شبه قاره هند
کشورهای شبه قاره‌هند در طی سالهای 71 تا 75 بطور متوسط کمتر از600 تن پسته ایران را بطور مستقیم خریده‌اند.(این مقدار بدون احتساب رقم صادراتی است که از امارات بصورت غیرمستقیم به این منطقه صادر شده است). این صادرات طی دوره84 تا 88 بطور متوسط به 5/5 هزارتن رسیده؛ یعنی 9 برابر شده است. در سال 88 حدود 4/4درصد از کل پسته صادراتی ایران به این منطقه صادر شده است.
بطورکلی در سال 1375 و قبل از طرح موضوع آفلاتوکسین پسته ایران در اروپا، کشورهای این اتحادیه و ژاپن عمده‌ترین مقاصد صادراتی پسته ایران بودند وجمعاً با104996 تن بیش از 75درصدپسته ایران را خریدند. در این سال سایر کشورها؛ از جمله مقاصد یاد شده، کمتر از 25درصد از کل پسته ایران را دریافت کردند. در این میان امارات متحده عربی معادل 11درصد و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا جمعاً کمتر از 6درصد صادرات پسته ایران را به خود اختصاص دادند.
در سال 1388، با تغییراساسی در مقاصد صادراتی، کشورهای عضواتحادیه اروپا و ژاپن جمعاً با 7/23هزارتن20درصد از کل صادرات پسته ایران را داشتند. در مقابل، کشورهای شرق‌دور29درصد، خاورمیانه و شمال آفریقا17درصد، امارات‌متحده‌عربی16درصد، کشورهای مشترک‌المنافع12درصد، و شبه‌قاره‌هند4درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص دادند.
می‌توان گفت بنا به دلایلی که ذیلاً بیان می‌شود، تغییر مقاصد صادراتی ایران، انتخاب از روی اجبار و البته هوشمندانه بوده است:
* در سال76 لطمه شدیدی به صادرات پسته ایران وارد آمد. دلیل آن بحران آفلاتوکسین و کاهش جدی صادرات ایران به اتحادیه اروپا بود.(75درصد کاهش)، که هنوز نیز سایه آن چون شمشیر دموکلس بر سرپسته ایران است.
* برای صادرکنندگان ایرانی و صنعت پسته کشورمان چاره‌ای جز فروش محصول وجود نداشت. ایرانیان با هوشمندی، ایجاد تنوع در مقاصد صادراتی را انتخاب کردند. بازار شرق‌دور که رقیب تازه از راه رسیده ایجاد کرده بود، توسط بازرگانان ایرانی توسعه یافت و به انحصار پسته ایران در آمد.
* صادرکنندگان ایرانی اگرچه اهمیت بازار اروپا و حتی ژاپن را به دلیل قیمت بالاتر و تاثیر آن در دیگر بازارها درک می‌کنند اما عملاً اغلب صادرکنندگان، این بازارها را رها کردند و فعلاً رقیب، قدرت برتر است. بازگشت دوباره و قدرتمندانه پسته ایران به این بازارها تنها با نگاه عمیق‌تر به کیفیت ناملموس پسته، و با ایجاد اعتماد مجدد در خریداران عمده اروپایی امکان پذیر است. براین‌اساس عده تعداد کمی از صادرکنندگان براین نکته واقف‌اند که از دست‌دادن کامل این بازار یک ضربه بزرگ است و جبران آن بسیارسخت و حتی غیرممکن. بنابراین باید از کسانی که در تلاش برای بازگشت مجدد به این بازارها هستند حمایت شود، کمک هدفمند وزارت بازرگانی در ابتدای راه و برای نفوذ مجدد به بازارهای کیفی راهگشا خواهد بود.
* با ایجاد تنوع در مقاصد، اکنون قابلیت مقاومت صنعت پسته ایران در برابر بحران‌های موردی در صادرات افزایش یافته، اما باید دانست که بازارهای جدید پسته ایران نیز بتدریج طالب سطحی از کیفیت خواهند شد که در سال76 ما را در اتحادیه اروپا دچار مشکل کرد.حفظ این بازارها با نگاه مسؤلانه به کیفیت بهداشتی میسر است.
* متاسفانه ظهور بازارهای جدید عملاً بخش عمده صادرکنندگان را از تلاش برای بازگشت به بازارهای کلیدی و سنتی پسته ایران منصرف نموده، در حالی که حتی امروز نیز رقیب نتوانسته است جای خالی ایران را به طور کامل پرکند، و فضا هنوز برای تلاش مجدد باز است.
* هرچند بازارسازی سخت است، اما حفظ و ادامة حضور موفق در آن بسیار سخت‌تر است. گواه روشن بر این امر، جابجایی ایران و آمریکا در بازارهای اروپا و شرق دور، است.
مقایسه صادرات پسته ایران به کشورهای مختلف در دو دوره پنجساله 75-71 و 88-84
صادرات ماهانه پسته ایران 2009-1996
{gallery}stories/articles/620/{/gallery}
حمید فیضی
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید