حامد فکوري
دانشجوي دکتراي حشره‌شناسي
ماهنامه شماره 34 - دی ماه 1397
مراعات اصول بهداشتي و نابودي بقايا و محل‌هاي تکثير آفات، شامل هرگونه عملياتي است که باعث حذف منابع مايه (آفات و بيماري‌ها) مي‌شود، يا پناهگاه‌هاي زمستان‌گذران را از بين مي‌برد و يا جايگزين‌هايي را که آفت در زمان نبودن محصول در باغ روي آن دوام مي‌آورد را نابود مي‌کند.
«بهداشت» علم و روش پيشگيرى از بيمارى و آفات است و هدف آن طولانى‌تر کردن عمر متوسط درختان، بهبود وضع درختان، حفظ سلامت آنان، پيشگيري از آفات و حفظ محصول است. به نوعي که به افزايش علمکرد باغات پسته کمک کند.
بهداشت به‌صورت فردى و جمعى مطرح مى‌شود، در مواردي که اين بهداشت به‌طور کامل رعايت نشود باعث ايجاد منطقه‌ايي امن براي آفات و محلي براي شيوع در فصل آتي مي‌شود.
اثرات سوء کاربرد سموم شيميايي
در گذشته‌ايي نه چندان دور، دانشمندان بر اين باور بودند که با د.د.ت زمين‌هاي کشاورزي پربارتر شده و انسان‌هاي گرسنه دنيا را مي‌توان سير کرد، ولي اين چيزي نبود که اتفاق افتاد و معلوم شدکه د.د.ت نه تنها براي حشرات، بلکه براي هر موجود ديگري نيز مسموم کننده‌است.
بعد از اين توضيح، سوال حائز اهميت آن است که چگونه مي‌توان با مجموعه‌ايي از فعاليت‌ها براي کنترل آفات در باغات در سال آتي کمترين ميزان آسيب را داشته‌باشيم و محصول بيشتري برداشت کنيم؟
فصل پاييز، بعد از خزان مجموعه‌ايي از فعاليت‌ها وجود دارد که به ما کمک مي‌کند تا بهاري کم آفت‌تر داشته‌باشيم. اين هدف با روش‌هايي که در ادامه بحث مي‌شوند، دست يافتي است:
1- هرس:
- حذف شاخه‌هاي خشک و کور:
در طول فصل، شاخه‌هاي خشک و کوري در درختان هستند که نه تنها بر زيبايي فرم درخت موثرند، بلکه گاهي مانعي براي رشد شاخه‌هاي جانبي نيز به‌حساب مي‌آيند. اين شاخه‌ها بايد جمع‌آوري و سوزانده شوند.
- حذف شاخه‌هاي آلوده:
بايد شاخه‌هايي که از سال‌هاي گذشته دچار خسارت لارو پروانه چوبخوار شده‌اند و شاخه‌هاي آفت‌زده در سال جاري حذف شوند و در نهايت جمع‌آوري و سوزانده شوند.
نکته‌ايي ضروري که در بسياري از مواقع فراموش مي‌شود اين است که زماني که شاخه‌ها هرس مي‌شوند، درخت زخمي به حال خود رها مي شود، اين در حالي است که محل قطع و برش بسيار حساس مي‌باشد و آمادگي ورود بيماري‌هاي مختلف را دارد و جهت جلوگيري از اين اتفاق بايد بعد از از هر هرس محل‌هاي قطع شده با محلول بردوفيکس و چسب پيوند که رنگي شبيه ضدزنگ دارد کنترل گردد.
- حذف پاجوش‌ها:
اين عمليات کمک مي‌کند تا درختان بتوانند شيره گياهي به بخش‌هاي مختلف درخت را بهتر انتقال دهند، براي آنکه شاخه، برگ و دانه‌هاي پسته رشد بهتري داشته‌باشند.
2- شخم عميق:
با اجراي شخم عميق و عمليات خاکورزي مناسب و زير و رو شدن خاک، لارو و شفيرة آفات خاکزي به سطح آمده و در معرض هجوم پرندگان قرار مي‌گيرند و يا در مقابل شرايط نامساعد جوي تلف مي‌شوند. ضمناً در اثر زير و رو شدن خاک، تعدادي از لاروها و شفيره‌ها نيز در عمق خاک دفن شده و در اثر فقدان هواي کافي از بين مي‌روند.
اصولاً، برهم زدن خاک، آنهم در چندين نوبت، براي از بين بردن علف‌هاي هرز نيز مفيد است، چون پس از نخستين جابه‌جايي خاک، علف‌ها شروع به جوانه زدن مجدد کرده، ولي با جابه‌جايي بعدي خاک، نابود مي‌شوند.
نکته‌اي که در مورد فعاليت هاي خاکورزي حائز اهميت است؛ از بين رفتن پناهگاه‌هاي زمستانه آفت پسيل است.
3- آبياري:
شايد مهم‌ترين نکته در باغات پسته، به ويژه در مناطق شور، رعايت شرايط آب‌دهي درختان است.
بهتر است با انجام عمليات خاکورزي، ناهمواري‌ها و پشته‌هاي خاک ايجاد شده پاي درختان برطرف شوند و آبياري سنگين در زمان يخبندان انجام گيرد تا به اين منظور به دو هدف دست پيدا کنيم:
1- مبارزه با آفات و علف‌هاي هرز
2- شست‌و‌شوي شوري و املاح مضر از اطراف ريشه
4- کوددهي:
از اصلي‌ترين عوامل آسيب به باغات کوددهي غلط در زمستان است. زماني که کود دامي تازه وارد باغات مي‌شود، نه تنها کمک به بهبود وضعيت باغ نمي‌کند، بلکه باعث آسيب‌هايي خواهد شد که در ادامه ذکر مي‌شوند:
1- بذر علف هرز؛ حدود 25 درصد از بذرهاي علف‌هاي هرز موجود در علوفه دام‌ها در سيستم گوارش دام هضم نمي‌شود و به صورت سالم در مدفوع مي‌ماند. در اين حالت، اين بذور مي‌تواند در سطح زمين شروع به رشد نموده و به سرعت تکثير شوند و هميشه اين نگراني براي کشاورز وجود دارد که گونه‌هاي جديدي از بذهاي علف هرز در مزرعه ظاهر شوند. اين گونه‌هاي جديد ناشي از تغيير تغذيه دام‌ها هستند. اين امر به خصوص زماني بيشتر نمود پيدا مي‌کند که کشاورز هر ساله کود خود را از مناطق مختلفي خريداري نمايد.
2- زيادي املاح در کود نيز مي‌تواند موجب شوري هر چه بيشتر خاک شود.
3-وجود باکتري‌هاي بيماريزا مثل اي.کولاي و سالمونلا در کودهاي دامي مي‌تواند سلامت انسان و دام‌هاي ديگر را به خطر بيندازد.
4- بالا بودن نسبت کربن به ازت در کودهاي تازه باعث رقابت موجودات زندة کود و گياه بر سر جذب ازت از خاک مي‌شود، اين رقابت به حدي است که درخت و گياه علائم کمبود ازت را به‌صورت زردي نشان مي‌دهند.
- سوال آيا بايد کود دامي را از باغ خود حذف کنيم؟
خير، اما بايد با روش‌هايي اين کود را فرآوري (پوسيده) کرده و سپس در باغات خود استفاده نماييم. در مجموع عوامل فوق تنها راهکارهاي کوچکي براي افزايش بهداشت در باغات به منظور داشتن سالي کم آفت خواهد بود.
- نکته پاياني: هدف از استفاده از روش‌هاي بهداشتي در باغات، کاهش تراکم آفات به يک حداقل قابل تحمل است. بنابراين، رعايت نکات بهداشتي يکي از تکنيک‌هاي کم‌هزينه عليه آفات است که بيشتر نقش پيشگيري را دارد و در صورتي مي‌تواند موفق باشد که کشاورزان همگي در سطح وسيعي آن را به اجرا بگذارند.